Бүгін, 29 мамыр – дүниежүзілік дұрыс ас қорыту күні. Bugin.kz тілшісі ас қорыту жүйесі туралы деректерді назарларыңызға ұсынады.
- Ас қорыту жүйесінің негізгі екі қызметі бар: тағамды ағзаға қажетті қоректік заттарға айналдыру және ағзаны қалдықтардан тазарту. Ас қорыту жүйесі тағамды қабылдап, қорытып, сіңіріп, қалдықты сыртқа шығарады.
- Тағам жеген кезде тамақ өңештен асқазанға тартылыс күші арқылы түспейді. Өңештегі бұлшықеттер жиырылуы және босаңсуы нәтижесінде толқын тәрізді жиырылулар болады. Осы арқылы тағам асқазанға қарай шағын арнамен төмен итеріледі.
- Іш жүргізетін препараттарда көбінесе протеазалар, амилазалар және липазаларды қоса алғанда, бірнеше түрлі фермент класы бар. Адамның ас қорыту жүйесінде де осы арнайы ақуыздар бар. Ас қорыту жүйесі ферменттердің осы түрлерін тағамды еріту үшін пайдаланады. Протеаза белокты, амилаза көмірсуларды, липаза майларды ыдыратады. Мысалы, сіздің сілекейіңізде амилаза мен липаза бар. Ал протеза асқазаныңыз бен аш ішегіңізде бар.
- Тамақтың басым бөлігі асқазанда қорытылмайды. Асқазан – ас қорыту жүйесінің орталығы. Бұл ағза шын мәнінде көп мөлшерде тағамды қабылдайды және оны асқазан сөлімен араластырады. Тағамды оның құрамдас бөліктеріне физикалық түрде ыдыратады және оны “химус” деп аталатын күйге айналдырады. Химус күшті ферменттердің әсерінен одан әрі ыдырағаннан кейін, аш ішек қоректік заттарды сіңіріп, оларды қанға жібереді.
- Жіңішке ішектің жалпы ауданы өте үлкен, оның ұзындығы – 7 метр, ал ені шамамен – 2,5 см. Осы өлшемдерге сүйене отырып, жіңішке ішектің жалпы ауданы шамамен 0,6 м² болатынын анықтауға болады. Іс жүзінде оның ауданы шамамен 250 шаршы метрді құрайды. Яғни адамның жіңішке ішегі бір теннис кортының ауданымен тең.
- Ішек газдары – асқазан-ішек жолдарындағы бактериялардың ашытуы нәтижесінде пайда болатын сіңірілген ауа мен газдардың қосындысы. Ас қорыту жүйесі тағамның белгілі бір құрамдас бөліктерін ғана сіңіре алмайды. Кейбір заттар жай ғана тоқ ішекке енеді. Онда ішек бактерияларының тұтас топтары жұмыс істейді. Тоқ ішекте әр түрлі газдар, соның ішінде, көмірқышқыл газы, сутегі, метан және күкіртті сутегі шығады.
- 1822 жылы аңшы абайсызда 19 жастағы Алексис Сен-Мартен есімді жігітті атып тастайды. Армиялық хирург Уильям Бомонт жәбірленушіні емдейді. Бірақ іш қуысында фистула деп аталатын тесік қалдырды. Бұл фистула Бомонтқа асқазанды мүлдем жаңа жолмен зерттеуге мүмкіндік берді. Келесі онжылдықта Бомон Сент-Мартенге 238 эксперимент жүргізді. Бомон өз жұмысынан бірқатар маңызды қорытынды жасады. Осы арқылы ас қорыту жүйесінің біршама құпияcы ғылымға белгілі болды.